Onderzoek! Of te wel Artistic Research. Wat is het en wat heb je eraan?

De afgelopen jaren begon het begrip Artistic Research steeds opdringeriger mijn blikveld binnen te huppelen. Dan was er weer een conferentie over Artistic Research, voorafgaande aan het opstarten van een Master met als discipline Artistic Research. Dan was er weer ruzie over Artistic Research: in de krant maar ook op een verjaardagsfeestje waar ik was, en waar een voorheen zeer gewaardeerde vriend mij eens fijntjes uitlegde wat zij bij de universiteit van Artsitic Research als onderzoekspraktijk dachten. En dan was er weer commotie omdat een promotieonderzoeksvoorstel te veel research en te weinig artistic bevatte volgens de beoordelingscommissie.

Waarom heeft iedereen het er nou toch steeds over?

Daar zij natuurlijk meerdere redenen voor, maar de belangrijkste reden waarom het in mijn blikveld, het blikveld van een studieleider kwam was dat het kunstonderwijs in de afgelopen jaren op een belangrijk punt verandert is.
Jullie kunne aan een kunstacademie in 4 jaar je bachelor halen. Als je dan meteen, of later wilt, kan je een master doen. En als je later dan nog eens een stap in je artistieke leven wilt zetten, dan zouden je zelfs een PhD kunnen gaan doen. Dit is nieuw in de kunsten en de eerste kunstenaars werken nu aan hun PhD.

Dit is ook de tijd dat kunstenaars de mogelijkheid van een master en dan eventueel een PhD in hun idee van loopbaan gaan inbouwen. Misschien wel een master in het buitenland. Dat zijn spannende mogelijkheden.
Dit nieuwe traject heeft wel ook tot gevolg dat er nu veel kritische aandacht is voor de kunstenaarspraktijk. Waar bestaat die eigenlijk uit? Wat is het aandeel onderzoek hierin? Hoe verhoudt zich deze praktijk tot die van de andere wetenschappen waar dit traject al langer bestond?

Ik wil met deze lezing graag bijdragen aan het formuleren van een praktijk rond Artistic Research die recht doet aan het vermogen en de eigenaardigheid van de kunstenaarspraktijk, vooral binnen de academie en hopelijk ook daarbuiten. Ik denk dat het belangrijk is om dit begrip vanuit onze eigen visie te formuleren, zodat wij niet in de klauwen van de andere wetenschappen verstrikt raken. Maar we moeten ook een helder begrip ontwikkelen, zodat jullie wel aan de toets vanuit andere wetenschappen kunnen voldoen.
Voor deze lezing ben ik meer dan schatplichtig aan de gesprekken en discussies die ik met mijn collega’s over dit onderwerp heb gevoerd. Met name Karin Krijgsman en Michiel van Opstal. Mocht ik de plank toch nog mis slaan dan ligt dat uiteraard aan mijn gebrek aan inzicht, niet aan hun verkeerde input.

Andrea Stultiens, Low Land - High Hills 2004-2007 (www.andreastultiens.nl)

Artistic Research zou je vrij kunnen vertalen naar Onderzoek in de Kunst, of misschien wel Kunstenaarsonderzoek, of onderzoek op een artistieke manier, of onderzoek anders dan wetenschappelijk namelijk artistiek… Je ziet: vertalen van het begrip alleen al geeft problemen. Ik hanteer voor nu maar eens Artistic Research, onvertaald, en ga ervan uit dat wij met z’n allen met een soort Kantiaans Andenken wel begrijpen wat daarmee ongeveer bedoelt wordt. Ik zal later proberen om tot een duidelijkere definitie te komen.
Het onderdeel ‘research’ kan makkelijk naar ‘onderzoek’ vertaald worden en dat begrip ligt tegenwoordig behoorlijk losjes in de mond. Voorbij zijn de tijden dat je een kunstenaar vroeg wat hij deed en die ‘nou, gewoon’ antwoordde! Nee, nu is het antwoord: ik doe onderzoek naar hoe publiek de openbare ruimte nog is en hoe de gebruiker ervan wordt geconditioneerd en gemanipuleerd! (dit voorbeeld heb ik dankbaar van Camiel van Winkel over genomen, het gaat over het werk van Dirk van Lieshout) Afbeelding Frictional Mall, filmstill, 2003, (www.dirkvanlieshout.com)
In het voorbeeld wordt de term onderzoek gebruikt, maar is dit wel een onderzoek? Of is dit een onderneming die aan de eerste wet van onderzoek ten prooi valt: namelijk die van de cirkelredenering: Dirk van Lieshout weet al lang wat hij van de openbare ruimte vindt en zijn werk verduidelijkt dit standpunt gewoon.
Sterrenkundige Vince Icke zegt niet voor niets: Echt onderzoek is een reis door Terra Incognita, onbekend terrein!

Migropolis 2009, Martin Scheppe en Universiteit van Venetie, (www.migropolis.com)

Toch vindt er ook een behoorlijke inflatie van het begrip onderzoek plaats.En hier moet ik als opleider de hand in eigen boezen steken: dat komt mede door ons. Want laat ik eerlijk zijn, hoe vaak zeg ik niet tegen studenten: doe daar meer onderzoek naar, heb je dat wel onderzocht… Maar wat bedoel ik daar nou mee? Bedoel ik kwantitatief onderzoek, empirisch onderzoek, kwalitatief onderzoek of ontwerp onderzoek? Of bedoel ik gewoon: denk er nog eens over na! Zolang ik dat niet helder heb is het terecht dat mij op verjaardagsfeestjes de oren worden gewassen.
Het is van belang om het als academie met elkaar eens te worden over wat wij onder onderzoek verstaan, welke criteria wij daarvoor hanteren en welke methodes wij toepassen om onze studenten vertrouwd te maken met de onderzoekshouding die wij bedoelen.

Willem Popelier, …and Willem 2010, Rejected Identities, 2009 (www.willempopelier.nl)

De afgelopen jaren hebben verschillende mensen getracht het begrip Artistic Research op een discursieve manier te definiëren: hoe is het begrip anders of gelijk aan wetenschappelijk onderzoek? Dat leverde voor Artistic Research niet zo’n positief beeld op: Artistic Reasearch is vaak niet duidelijk probleem-gebaseerd (een voorwaarde volgens de wetenschappelijke gemeenschap), haar verloop is vaak niet stapsgewijs volgbaar en overdraagbaar (ook weer zo’n voorwaarde) en haar output is zowel kwantitatief als ook kwalitatief slecht meetbaar: hoeveel publicaties in gezaghebbende tijdschriften of boeken, hoe vaak geciteerd? Dat is waar de reguliere wetenschap het belang van onderzoek tenslotte aan afmeet.

Wanneer beschreven wordt wat de praktijk van Artistic Research kenmerkt in tegenstelling tot die wetenschappelijke praktijk, wordt vaak de romantische oorsprong van het hedendaagse kunstenaarsbegrip duidelijk: open en fluïde, het aangaan van een onderzoek zonder vooraf gedefinieerde uitkomst, het unieke vermogen van kunstenaars om onvoorziene verbanden te leggen en vanuit verschillende perspectieven te reflecteren, de holistische kijk die de kunstenaar als centrum van het onderzoek betrekt. Het doet allemaal sterk denken aan het wetenschapsbegrip van Goethe, het begrip van Zarte Empirie: Het was Goethes overtuiging dat wetmatigheid of zelfs theorie te deduceren was wanneer men empirische observatie in verband bracht met de onderzoeker zelf en zijn ervaringen, als ook met het verleden en de toekomst van hetgeen hij onderzoekt. Een holistisch observeren waar die drie niveau’s: weten, observeren en ervaren tot wetenschappelijk inzicht leiden.

En is Goethe eigenlijk zelf niet de belichaming van de kunstenaar zoals wij hem vandaag graag zien? Goethe was dichter, filosoof, criticus en wetenschapper. Vandaag zouden we met de woorden van Dieter Lesage zeggen: “You are a video maker, but also a writer . You have a magazine, you’re an editor, but you also organize conferences, you make interviews with intellectuals. You organize a conference when you present a journal, you insert video stills of interviews with intellectals in your journal....etc etc” en zo gaat het nog 4 pagina’s door, uit A Portrait of the Artist as Researcher.
Er is niets mis met de romantische herkomst van de onderzoekshouding uit de romantiek. Anders dan vaak populair gedacht wordt, was de Romantiek namelijk ook scherp, kritisch en in veel opzichten nog steeds actueel.

Susanne Kriemann, Schwerkoerperbelastungskoerper Berlin, 2008,(www.susannekriemann.info)

Vooral in de Verenigde Staten is het Neo Romantische Artistic Research begrip heel actueel. Het wordt naar voren geschoven om hedendaagse maatschappelijke problemen aan te gaan. De reguliere wetenschap wordt afgewezen: “het streven naar eenduidige antwoorden op heldere vragen leidt tot eendimensionale producten” stelt Graeme Sullivan, en kijk wat dat ons maatschappelijk gebracht heeft!
Een vriendin van mij bijvoorbeeld studeerde wiskunde, ging bij een bank in New York werken en deed de hele dag niets anders dan derivaten uitrekenen: of te wel Risicovolle hypotheken en wat je eraan kan verdienen. Allemaal volgens de klassieke regels van de wetenschap. Misschien hebben we de crisis wel aan haar wetenschappelijke kunde te danken.
Graeme Sullivan ziet in Artistic Research een betere weg: Artistic Research geeft geen antwoorden, maar stelt slechts vragen, het biedt geen verklaringen maar leidt tot begrip, zo stelt Sullivan die tot de belangrijkste denkers van deze opvatting behoort.

Alan Sekula Fish Story 1995 en Performance under working conditions 2003, (www.wdw.nl/project.php?id=95)

Dat er op dit moment veel politieke wil voor deze zienswijze in de VS bestaat bewijst Sullivans benoeming tot Director of the Penn State School of Visual Arts, een zeer gerenommeerde universiteit.
En misschien is Artistic Research zoals Sullivan die beschrijft en de kennis, de producten of de handelingen die daaruit voortkomen wel een beter bod op de toekomst, maar dan zullen wij wel wat preciezer moeten worden dan Sullivan het wil. Hij ziet namelijk eigenlijk elke vorm van artistieke productie als onderzoek en dus als bron van belangrijke kennis. Hmmm, is dat genoeg voor het onderwijs vraag ik mij zo af.
Laten wij in het onderwijs beginnen een zorgvuldige onderzoekspraktijk op te bouwen nog zonder ons deze grootse en meeslepende maatschappelijk taken op te leggen.

Voorwaarde hiervoor is dat wij het begrip Artistic Research zo definiëren dat het recht doet aan de eigenaardigheid van onze praktijk. Ha! Zeggen dan de wetenschappers, dat is andersom redeneren: je moet toch eerst de regels kennen en je praktijk erop aanpassen. Maar de waarheid is dat het in de wetenschap niet anders is. Wanneer de verschillende disciplines, humaniora en de exacten, bij elkaar gaan zitten om een gemeenschappelijke onderzoekspraktijk te beschrijven is het resultaat telkens zo algemeen dat het op zowat alles kan slaan. Nee, de onderzoekspraktijk is contextgebonden. De taak aan ons om de context goed te beschrijven, methodes te hanteren en criteria te beschrijven voor het beoordelen van de onderzoeksfase van het ontwerpen of maken.

Onderzoek is vaak een verweven geheel dat uit verschillende factoren bestaat: wat je leest, weet, opmerkt, ziet, al gemaakt hebt, de verbeelding en dat wat je gewogen en verworpen hebt. De kunst van Artistic research zit hem erin dit geheel systematisch en inzichtelijk te krijgen.

Gerhard Richter, Atlas, (www.gerhard-richter.com/art/atlas)

Waarom is dit nou van belang? Alleen een leesbaar proces maakt het mogelijk om zelf op je stappen te reflecteren, anderen uit te nodigen om met je mee te denken en er over te discussiëren. Dat is hoe leren en groeien plaats kan vinden.
Daarnaast zul je zien dat het onderzoek naar wat anderen al gedaan en gezegd hebben over je onderwerp, het contextualiseren van je onderzoek, je helpt om je eigen positie helder te krijgen en over te brengen. Al deze stappen zorgen ervoor dat onderzoek en maken één geheel worden. En zo ontstaat kennis en werk die verdieping brengt.

Vaak hebben studenten die net beginnen nog het gevoel dat originaliteit de belangrijkste uitkomst van je studie zou moeten zijn. Gelukkig verandert dat tijdens jullie studie. De academie heeft onderzoek centraal staan in het curriculum. Ons gaat het juist om uitbreiding en verdieping van kennis en werk. Dat iets waarde kan hebben voor anderen komt namelijk op die wijze tot stand.

Petra Stavast, Libero 2009, (www.petrastavast.com

Om nog even terug te komen op de PhD mogelijkheid. Zou je daar nou een betere kunstenaar van worden? Het antwoord is: misschien, maar dat is niet het punt. Dat is niet het punt in de reguliere wetenschap en ook niet in de artistieke. Het punt is met je onderzoek bij te dragen aan de kennis, reflectie, uitbreiding en verdieping van een gedeelde praktijk. We zullen over ongeveer 10 jaar voldoende PhD onderzoeken, misschien wel van sommige van jullie hebben om te kijken of het werkt.
Maar ik denk dat wanneer wij beginnen met een kritische en leesbare onderzoekspraktijk voor onszelf in te richten zodat erop kunnen reflecteren en de criteria ervoor kunnen over brengen en delen, dan komt het goed.

Michiel van Opstal schrijft zijn Hand-out Artistiek Onderzoek:
Wees nieuwsgierig
Wees kritisch op je onderwerp
Wees kritisch op jezelf
Heb experimenteerdrift
Reflecteer!


Vijf stappen lijken essentieel voor het uitvoeren van een leesbaar proces, ze volgen elkaar op:

1. Het presenteren van de context van het onderzoek en het beschrijven van de probleemstelling.
Je eigen onderzoek in verband brengen met eerder onderzoek op dit gebied verduidelijkt je positie die ten opzichte hiervan inneemt, het beschrijven van je probleemstelling toont de verbanden met de bestaande artistieke praktijk en hoe je daarop reageert.

2. Theoretisch kader
Een integraal aspect van onderzoek is het verduidelijken van je theoretische uitgangspunten van waaruit je het onderwerp benadert en je conclusies trekt.

3. . Coherentie van het onderzoek
Wanneer je onderzoek presenteert moet de lezer of kijker je voortgang van je werk kunnen volgen, ook al zitten daar bijvoorbeeld intuïtieve sprongen binnen het creatieve proces in. Hiervoor zal je het proces in fases moeten beschrijven waarin schets, analyse en reflectie samen gaan.
Laat zien hoe je verschillende bronnen en materialen in verband met elkaar staan door ze voor de kijker op een leesbare manier te ordenen. Dit geeft de kijker de gelegenheid om op de cruciale kruispunten van je onderzoek je vervolgstap of conclusie te wegen en er op reageren

4. Bruikbaarheid en overdraagbaarheid van de resultaten van het onderzoek
Een stap in het onderzoek behelst ook het overwegen en verduidelijken in welke mate je onderzoek door anderen uitgebreid of overgenomen kunnen worden.

5. De betekenis en het belang van de resultaten voor de bestaande praktijk en de onderzoeksgemeenschap
Het onderzoek moet ten slotte ook verduidelijken hoe de resultaten relevant zijn voor anderen, hoe ze reflecteren op de praktijk en hoe ze bijvoorbeeld anders gecontextualiseerd kunnen worden: voor onderwijs, instituties of praktijk.
Het beoordelen van deze effecten is een belangrijke dimensie van de betrouwbaarheid van Artistic Research.


Literatuur:
Dieter Lesage. A Portrait of the Artist as a Researcher. Vector.arta si cultura in context/art and culture in context 04/07, pp168-171

Mika Hannula, Juha Suoranta, Tere Vaden. Chapter 5: The Meaning of Artistic Research. In: Artistic Research-thories, methods and practise. Academy of Fine Arts, Helsinki 2005

Steven Scrivener. Reflection in and on action and practice in creative-production doctoral projects in art and design. Working Papers in Art and Design 1 (2000)

Camiel van Winkel. Flexibele multipliciteiten. Het discours over onderzoek in De kunst. De Witte Raaf, nr 122 juli-augustus 2006

Petran Kockelkoren. Art as Research? http://doc.utwente.nl/Kockelkoren4art

Henk Borgdorff. Onderzoek in het Kunstonderwijs. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, november/december 2009

Richard Buchanan. The Problem of Research in Art and Design. In: Research in Art and Design in Finish Universities. Academy of Finland, maart 2009, pp 21-23

Graeme Sullivan. Art Practise as Research. Inquiry in Visual Arts. 2nd edition 2010

Michiel van Opstal. Handout Artistiek Onderzoek. AKV/StJoost, 2010-09-16

Frank van de Salm
21 Photography Clichés That Should Just Go Away
by Reuel Golden on September 20, 2010

We’ve all seen photography subjects or techniques get recycled, repurposed and endlessly reappear like an uninvited houseguest. We asked some of the photo industry’s greatest, a collection of famous shooters, photo editors and creative directors, what photography clichés, subjects, styles and techniques, they really don’t want to see anymore.

This is what they said in no particular order and very anonymously:
1. Faux Polaroid looking images. Bring back the real Polaroids!
2. Photographing little [uninteresting] towns that nobody’s ever heard of.
3. Mad Men influenced photos. Please find a new look to rip-off.
4. Tilt shift.
5. Smiling children from poor countries.
6. Fisheye lens.
7. Referencing old paintings, usually by a Dutch master.
8. People with dependency issues.
9. Anything shot with an iPhone.
10. Environmental portraits of family members looking sad.
11. Passing off nudes as progressive or edgy, when we all know that they’re easy
crowd pleasers (Yes, I’m looking at you Ryan McGinley.)
12. Pictures of random objects in your daily life, you’re not William Eggleston.
13. Actresses or models as 20s flappers.
14. Lazy on-flash photos trying to pass themselves off as Terry Richardson or Juergen Teller style Katy Baggott.
15. Pictures of Cuba, until after there is a new regime (please!)
16. Pregnant partners – always photographed in black and white.
17. Coney Island.
18. Children’s beauty pageant contestants.
19. Surfers.
20. Cyan filters, it didn’t look great in the 1990s, so what’s changed?
21. Unmade beds.

This list is by no means exhaustive, so please – to use a cliché - feel free to put in your own two cents
http://thephotoletariat.com/21-photography-cliches-that-should-just-go-away/

Point and Shoot - Martha Rosler
13 november t/m 13 februari 2011
Martha Rosler is een van de grootheden van de conceptuele en maatschappijkritische kunst die bloeide vanaf de jaren zeventig. Met een carrière die meer dan vier decennia omspant, beïnvloedt ze steeds nieuwe generaties kunstenaars. Woonachtig in New York werkt ze met video, fotocollages, tekstbeelden, installaties en performances. Haar oeuvre is te zien als een persoonlijk commentaar op de hedendaagse wereld – waarbij vaak het perspectief van de vrouw uitgangspunt is – en hoe de omgeving onze beelden en perceptie beïnvloedt.
Met Point and Shoot presenteert het SM's de eerste solotentoonstelling van Martha Rosler in Nederland. Door Rosler is een selectie uit de video's vanaf de jaren zeventig gemaakt. Hiernaast zullen twee recente series fotocollages te zien zijn: de Iraq Series uit 2008 en een serie bloemenfoto's uit New York (1990-2004). Representeren de video's de volle breedte van haar thematiek, in de keuze uit de collages worden juist twee uitersten uit haar oeuvre getoond: actuele maatschappijkritiek tegenover persoonlijke leefwereld.

Op zondag 14 november zal Martha Rosler in het Provinciehuis 's-Hertogenbosch de derde Hermeslezing uitspreken met als titel 'Beeldende kunstenaars en de opkomst van de creatieve klasse'. Informatie en opgave: Hermeslezing.nl.

In zijn nieuwste fotoserie 'Le Retour du Père' keert Bert Sissingh nog eenmaal terug naar het ouderlijk huis en zijn inmiddels hoogbejaarde vader.
De onverholen tweestrijd en de hulpeloze verveling uit de eerdere series 'The End of History' en 'The Family of Man' lijken door de zoon te zijn verruild voor een meer volwassen houding tegenover het langzame maar meedogenloze verouderingsproces van de vader.
Door verzet of berusting te verruilen voor een actieve en zelfbewuste identificatie met de vader wordt de zoon alsnog in staat gesteld een gelijkwaardige positie te veroveren.
Het decor van witte lakens waartegen deze allerlaatste vader-zoon tableaus zich afspelen lijkt zo niet langer een onverwerkt verleden toe te dekken, maar staat eerder symbool voor een nieuw begin en een herwonnen vrijheid.
De ‘eeuwige terugkeer’ van de vader maakt zo plaats voor een eenmalig gebeuren van hoop, afscheid en verzoening.
Nog meer dan voorheen wordt het ‘medium’ fotografie ingezet als actieve bemiddelaar binnen menselijke relaties. Fotografie overstijgt zo haar puur documentaire karakter door in beelden te reiken tot voorbij de grenzen van de zichtbare werkelijkheid.

Cokkie Snoei
Hazenstraat 11
1016 SM
Amsterdam
Netherlands